11 Mart 2012 Pazar

Halaylar ne anlatır?



Hakkâri yöresinde düğün, nişan ya da özel günlerinizde çektiğiniz halaylar (govend) sırasında yaptığınız hareketlerin anlamlarını biliyor musunuz?

Hangi halay ne anlatır?

Bu soruların cevabını bölge kültürünü yakından takip eden ve bilen Selim Oremar’a sordum.
Kürt halkoyunları, Kürt dili, kültürü ve tarihinin günümüze taşınmasında büyük rol oynamıştır. Her bir halkoyununun ayrı bir hikâyesi var. Geneli de yaşanmış tarihi olayları anlatır. Selim Oremar’a 10 tanesini sordum, O da bana kısa kısa anlattı.

İşte merak edenler için her biri bir isyanı, bir aşkı belki de bir deliyi anlatan yüzlerce halaydan sadece 10 tanesi:

HICROKÊ
Adını ibadet yeri olarak kullanılan küçük oda anlamına gelen Kürtçe ‘Hicrok’ kelimesinden alır. Sofuların bu küçük odalarda ibadet sırasında kendinden geçerek yaptıkları hareketler (zikir) beden diliyle ifade edilerek halkoyunu haline getirilmiştir.

GULŞÊNÎ
Nazik gül anlamına gelir. Genç kız ve erkeklerin el ele oynayabildiği bir halay çeşididir. Genç kız ve erkekler bu oyunla kendilerini birbirlerine beğendirmeye çalışmışlardır.

ZÊRÎNÊ
Zengin bir kız ile fakir bir erkeğin aşkından esinlenerek söylenegelen şarkının sözlerinde geçen ifadeler beden dili ile halkoyunu haline getirilmiştir. Hikâyeye göre fakir erkek zengin kızı malı ve mülkünden dolayı değil aşkından dolayı sevdiğini anlatmaya çalışır.

HEYGO HEYGO HEY GOVENDÊ
Haremlik selamlık olarak yapılan bir düğünde bir erkeğin kadınların halay çektiği bölüme giderek bir şeyhin kızının elini tutmasıyla çıkan olaydan esinlenerek söylenegelen şarkının beden diline yansıyan halidir. Sağa sola bakmadan 3 adım ileri 3 adım geri gidilerek oynanan oyunda verilen mesaj olay sırasındaki haremlik selamlık durumudur.

NÊRÎ
Nêrî, Küçükbaş hayvanlardan ‘Teke’nin Kürtçe adıdır. Behdinan Miri Feraşîn yaylasından bir aileye ait 1000 adet koyunu talan ettirir. Mirin adamları koyunları Habur nehrinin öte tarafına kadar götürür. Olay sırasında koyun sürüsündeki bir teke ile çoban köpeğinin konuşturulması ile söylenen şarkının beden diline yansıtılmış halidir. Oyunda bir ayağın yerden sürüklendirilmesi şarkıda tekenin köpeğe kuyruğuna bir çalı takarak izlerini kaybettirmesi önerisinin beden dili ile anlatılması olarak yorumlanır.

EZ TEYMEZIM
Osmanlı dönemindeki Hamidiye Alaylarını anlatan şarkının sözleri beden dili ile halkoyununa çevrilmiştir. Oyun sırasında ayakların sert bir şekilde yere vurulması oyunun şarkısında savaşlardan söz edildiğindendir.

BEKIROK
 Aşkından deliye dönen bir gencin hareketlerinden esinlenerek oynanagelmiş bir oyundur. Delinin sözleri şarkı sözü olarak, hareketleri ise halay şekli olarak düzenlenmiştir.

ENDELÎ
Çoban, her gün sürüsündeki koyunları sağmaya gelen berivana aşık olur. Berivan da çobana aşıktır. Köyden başka bir genç de berivana aşık olunca çobanın da aynı kıza aşık olduğunu öğrenir. Çoban ve köylü genç berivan için kavga eder. Bu kavgadan esinlenerek söylenen şarkı vücut dili ile halkoyununa çevrilmiştir. Oyun sırasında ağaç, hançer gibi argümanların kullanılması bu sebepledir.

KELYA BAŞKALA
Bir başkaldırıdan esinlenerek söylenegelen şarkıda geçen ifadeler vücut hareketleri ile anlatılmaya çalışılır. Şarkıda sert bir şekilde yere üç kez vurulması, başkaldırıdan asla vazgeçilmeyeceğini ifade eder. Bir isyan şarkısı ve oyunudur.

BILÊCAN Û BILÊCAN
Hakkari’nin Çukurca ilçesi Bilêcan bölgesinde yaşanan bir olayı anlatır. Köylülerin ayaklanma sırasında başarılı olması üzerine söylenen şarkı vücut hareketleri ile anlatılıyor. Oyun sırasında eller tutulmadan omuz omuza oynanması ve ağır hareketler yapılması isyandaki zaferden sonraki rahatlığı anlatır.